Opstaan tegen zittenblijven: om moe van te worden

Samenvatting

Zittenblijven in het basis- en voortgezet onderwijs is in Nederland en België een veel voorkomend verschijnsel. Er is in de loop der jaren geen merkbare terugloop in percentages waar te nemen. Zittenblijven vormt de tussenstap tussen extra hulp binnen de klas en verwijzen naar het speciaal (basis-)onderwijs. Bij veel leerkrachten leeft de verwachting dat van een jaar overdoen de leerling niet alleen op korte termijn profiteert maar ook in de verdere schoolloopbaan. Internationaal onderzoek en de publicaties in dit nummer wijzen daar niet op. Er wordt dus tijd verspild. Onderwijskundigen verwachten dat meer onderwijs op maat, ook wel adaptief onderwijs genoemd, een grote bijdrage kan leveren aan de oplossing van het probleem. Onderzoek van de Onderwijsinspectie in Nederland toont aan dat leerkrachten daar niet goed in zijn. Bovendien vraagt adaptief onderwijs ook om veranderingen op schoolniveau qua instructie en groeperingsvormen. Het schoolconcept zal door het gehele leerkrachtenteam opnieuw moeten worden doordacht. Centraal geformuleerde eindtermen zorgen bovendien voor extra druk op de ketel. Het verschijnsel zittenblijven zal voorlopig niet verdwijnen. In 1970 publiceerde Klaas Doornbos de SVOnota ‘Opstaan tegen het zittenblijven’. Hij werd later hoogleraar orthopedagogiek en een van de ‘founding fathers’ van het beleidsprogramma Weer Samen Naar School (WSNS). Zijn belangrijkste empirische bevinding was dat ‘vroege’ leerlingen die destijds aan de basisschool begonnen, vaker bleven zitten dan ‘late’ leerlingen. Het leerlingjaarklassensysteem met een gefixeerde toelatingsdatum was volgens hem daar debet aan. De voor de hand liggende oplossing moest derhalve volgens hem worden gezocht in een meer flexibele organisatie en didactiek van de lagere school.