Is het ene examen het andere? Over de stabiliteit van schoolonderzoek en centraal examen

Samenvatting

Examens zijn zowel voor de betrokken leerlingen als voor de samenleving van groot belang. Om over een vaste maatstaf te beschikken, zijn met de Mammoetwet de centrale examens (CE) ingevoerd, die in combinatie met de schoolonderzoeken (SO) (nu schoolexamens) de uiteindelijke cijfers op het examen bepalen. Over de waarde van het centraal examen om alle leerlingen van een bepaalde jaargang op een vergelijkbare wijze te beoordelen, is weinig discussie. Over de mogelijkheden om ook over de jaren heen de kwaliteit te bewaken is meer controverse. Dat geldt ook voor de waarde van het schoolonderzoek bij het beoordelen van de prestaties van leerlingen. In dit artikel beantwoorden we drie vragen: 1 In hoeverre geven verschillen in de SO-cijfers tussen scholen en jaren verschillen in de vaardigheid van de leerlingen op die scholen weer? 2 In hoeverre geven verschillen in de CEcijfers in opeenvolgende jaren verschillen in de vaardigheid van de leerlingen weer? 3 Heeft het gebruik van normhandhavingsonderzoek dat sinds 1996 plaatsvindt, geleid tot een grotere gelijkwaardigheid van het CE-cijfer over jaren? De opzet van het schoolonderzoek als een schoolgebonden waardering voor de prestaties van leerlingen laat een vergelijking tussen scholen en jaren niet toe. Voor het bepalen van de cijfers gebruiken scholen vermoedelijk de schoolpopulatie en de prestaties in voorafgaande jaren als referentiekader. Dit leidt tot over de jaren heen stabiele resultaten die eventuele verschillen in vaardigheid van de leerlingen tussen jaren maskeren. De constructie, de correctie, de normering en de afname van de centrale examens vormen een garantie dat de examenresultaten gebruikt kunnen worden om de prestaties van leerlingen binnen een jaar op een gelijkwaardige wijze te beoordelen. Die garantie geldt niet voor de examens van verschillende jaren. De resultaten tussen de verschillende jaren wijken sterker van elkaar af dan redelijkerwijs toegeschreven kan worden aan veranderingen in het vaardigheidsniveau van leerlingen. Het normhandhavingsonderzoek dat vanaf 1994 door het Cito wordt uitgevoerd en is bedoeld om tot een meer gelijkwaardige cijfergeving te komen, heeft niet geleid tot afname van de verschillen tussen de gemiddelde CEcijfers in opeenvolgende jaren. De centrale examens zijn dus geen betrouwbaar middel om ontwikkelingen van de vaardigheden van leerlingen over de jaren te volgen. Dit betekent ook dat het voor de slagingskans van leerlingen uitmaakt in welk jaar ze examen doen.