Dominies, Masters en Regents: Onderwijs in Schotland

Samenvatting

Het doet elke rechtgeaarde Schot pijn wanneermen hem als Engelsman aanduidt. Hij zal deonwetende buitenlander geduldig uitleggen dathij een Brit is maar dat de verschillen tussenhem en de eilandbewoners 'south of the Border'dermate groot zijn dat men hen niet over eenkam mag scheren. Hetzelfde geldt voor deonderwijssystemen van Engeland en Walesenerzijds, Schotland anderzijds. Dit artikelbeoogt een beschrijving te geven van het zeereigen Schotse systeem. Een beknopt overzichtvan de historische genese wordt gevolgd dooreen schets van de beleids en beheersstructuur;in een volgende paragraaf komen het basis,voortgezet en hoger onderwijs aan de orde, drievormen van educatie waarvan de docenten inde titel genoemd worden; het artikel wordt besloten met een karakterisering van de huidigesituatie en het trekken van enige mogelijkeontwikkelingslijnen naar de toekomst. Debibliografie vermeldt een aantal actuele basisteksten voor geïnteresseerden die zich uitgebreider willen oriënteren. 'If they be found apt to letters and learning thenmay they not neither the sons of the rich northe sons of the poor be permitted to rejectlearning'. Afgezien van het archaïsche Engelsklinkt deze tekst zeer modern, hoewel ze eencitaat is uit The First Book of Discipline (1560),de blauwdruk voor een puriteins, volstrekt democratisch Utopia dat John Knox en zijn medestrijders in Schotland wilden vestigen als degehate Mary Stuart verdreven zou zijn. Langvoordat de Condorcet in 1792 zijn nationaalopvoedings en onderwijsplan bij de FranseWetgevende Vergadering indiende, vinden wein dit boek, pendant van Calvijn's Institutio,een schets van een samenhangend geheel vanonderwijsvoorzieningen. In elke parochie zouden scholen komen voor het aanvangsonderwijsvoor 58 jaar; de steden moesten gymnasiaoprichten voor de leeftijdsgroep 812; in eenderde fase zouden daarvoor geschikte leerlingenvan 1216 jaar hoger onderwijs in Latijn, Grieks,logica en rhetorica ontvangen terwijl de zestiendeeeuwse probleemoplosser aan de universiteiten van St. Andrews, Glasgow en Aberdeenin een driejarige Artescursus en een vijfjarigespeciaUsatie in medicijnen, theologie of rechttot de Schotse intellectuele élite gevormd zoudenworden. De bedoeling was dat dit grootseproject gefinancierd werd uit de gelden die terbeschikking kwamen als de kloosters en abdijengenationaliseerd waren; deze naasting vond welplaats maar de kerkelijke rijkdommen verdwenen grotendeels in de zakken van de adel. Gebrek aan financiën verhinderde dus deze zestiendeeeuwse poging tot onderwijsvernieuwing,een probleem dat we in 1973 helaas nog nietopgelost hebben.