Robert Owen: Utopist van de Commune

Samenvatting

Dit artikel wil het beeld schetsen van een manwiens leven de kristallisatie was van een crucialeperiode in de Engelse en WestEuropese geschiedenis, omdat de 87 jaren die hem gegevenwerden samenvielen met het ontstaan en de ontwikkeling van de stedelijke industriële samenleving die wij nu kennen. Zijn carrière en zijn tijdsgewricht werden bepaald door scharnierbegrippen zoals commune, secularisme, arbeidswetgeving, opvoeding en onderwijs, coöperatie, vakvereniging, socialisme en communisme, burgerrechten, kortom: de strijd voor een nieuwe mensen een nieuwe aarde die tot op de dag vanvandaag voortduurt. Het is het verhaal van eenzadelmakerszoon die een rijke katoenmagnaatwerd, van een autodidact die zich ontwikkeldetot een van de eerste theoretici van wat thansNieuw Links heet*, van een paternalistischefabrieksdirecteur die een Brits arbeidsleider werd,van een pragmatisch industrieel die zijn fabrieken vermogen van ongeveer anderhalf miljoengulden opgaf om zich hélemaal te kunnen wijdenaan de reaUsering van zijn Utopia*. Het is hetleven van Robert Owen die volgens de getuigenisvan Marx de stichter van het Engels Communisme was, maar op wiens graf in Londen ook staatdat hij het kleuteronderwijs creëerde en organiseerde; een man die een belangrijke plaats in hetpedagogisch Pantheon verdient omdat hij als eerste het begrip volksonderwijs uit de sfeer van dearmenzorg haalde. De zadelmaker, ijzerhandelaar en postdirecteurvan Newton in Wales krijgt op 14 Mei 1771 eenzoon de zesde van zijn zeven kinderen diein het doopregister als Robert wordt ingeschreven. Als de jongen vijfjaar is gaat hij naar schoolen wordt na twee jaar hulponderwijzer. Reedsvroeg leert hij dus aan anderen door te geven wathij zelf ontvangen heeft. Als tienjarige verlaat hijzijn geboorteplaats en wordt leerjongen van eentextielhandelaar in Stamford. Hij beschrijft zichzelf als gevoelig, teruggetrokken en studieus.Hoewel hij religieus van aanleg en opvoeding isbrengt bestudering van Christendom en de anderewereldgodsdiensten hem tot een levenslang agnosticisme. In zijn autobiografie zegt hij hierover:'My reason taught me that I could not have madeone of my qualities, that they were forcedupon me by Society; and that I was entirely thechild of Nature and Society; that Nature gavethe qualities and Society directed them.'^ Hetbegrippenpaar aanleg en milieu zullen zijn heleverdere leven een belangrijke rol blijven spelen.Als hij veertien is zet hij zijn opleiding in Londenvoort vanwaar hij rond 1786 vertrekt naarManchester, het hart van het zich stormachtigindustrialiserende Engeland. Hier zal hij tot1800 blijven en uitgroeien tot een gefortuneerdexpert op het gebied van de katoenspinnerij eneen vooraanstaand industrieel met grote socialebelangstelling. Geleidelijk aan gaan de eerstekringen van de stad voor hem open en hij krijgt deintellectuele ridderslag Wanneer hij in 1793 wordttoegelaten tot de invloedrijke Literary andPhilosophical Society, een Engels brandpunt vanFranse Verlichtingsideeën, die diepe sporen in